Piše: Vuk Bačanović
Tokom prvih dana njemačke okupacije Beograda 1941. godine, okupatorske vlasti i kolaboracionistički režim uputili su poziv uglednim srpskim intelektualcima da, u atmosferi odredbe o strijeljanju 100 srpskih civila za jednog ubijenog njemačkog vojnika, svojim potpisom podrže čuveni Apel srpskom narodu — dokument kojim se, pod plaštom „reda i poslušnosti“, zahtijevalo i „rodoljublje u borbi protiv komunista“. Jedan od profesora Beogradskog univerziteta odlučno je odbio da se pridruži. „Ne mogu da potpišem apel protiv partizana kada se među njima nalazi više od polovine mojih studenata. Šta će mi reći kada se ponovo sretnemo?”, odgovarao je na pritiske. Kada ga je jedan profesor muzike, zabrinut za njegovu sudbinu, upozorio na moguće posljedice i upitao zašto odbija, taj profesor je samo kratko odgovorio: „Lako je tebi. Ti u diple sviraš, a ja studentima etiku predajem!“
Radilo se o Milošu D. Đuriću, srpskom klasičnom filologu, istaknutom helenisti, univerzitetskom profesoru, filozofu, prevodiocu i redovnom članu Srpske akademije nauka i umjetnosti. Etika o kojoj je profesor Đurić govorio bila je vidovdanska etika, kojoj je posvetio cijelu knjigu, u kojoj je, između ostalog, zabilježio i sljedeće redove:
Filozofija Kosova ‐ to je filozofija feniks‐ptice, filozofija Golgote, podignuta od opšte vrednosti do narodne specifične. Dalje, filozofija visoko kulturna, etika vedra, nesebična, punoletna; isto toliko nacionalna koliko čovečanska; etnološka, ali sa svim potrebnim uslovima, sa etiketom da zalazi u svečovečansku, da jednom novom, svežom bojom obogati paletu svetske duše. Jer, narodno naše iskustvo pokazuje od kolike je vrednosti mučeništvo i bol u modelisanju našeg nacionalnog života, a to je takve note da može biti vrlina i u dizanju linije sveživota, vrlina u stilizovanju svetske, ekumenske duše, snaga u ekonomiji duhovanja svega kulturnoga sveta… Hoće li nacija jedna da zasluži časno ime, ne sme dopuštati da se za nju zna samo po statističkim tablicama u kojima broj sumanada za jedan povećava, nego se mora truditi da se pokaže kao u svakome pogledu dostojna sunacija u odnosu prema ostalim nacijama, da zasluži puno priznanje svojih napona oko toga da bude jedna svetla šara u opštoj koloraturi nacijonalnih kolektivnih psiha, što puniji stih, što misaonija strofa u carskoj, svečovečanskoj pesmi vekova, koja opeva najuzvišeniji predmet: životovo pobeđivanje smrti. Jer, nacija vredi samo u toliko u koliko, svim životom što ga ima, ovaploćava historijske snove, ovapućava zavete vremena i svom aktivnošću mogućom radi u službi historijskih moralnih volja.
Upravo je riječi proizašle iz ovako shvaćene vidovdanske etike izrekao srpski patrijarh Gavrilo Dožić kada je, uoči njemačkog napada na Kraljevinu Jugoslaviju, kao jedan od rijetkih prvojerarha u Evropi, eksplicitno i bez ikakvog uvijanja osudio nacističku ideologiju, naglasivši da je 27. mart 1941. isto što i 28. (15.) jun 1389. godine.
Mi smo bili prisiljeni, da do juče gledamo, kako se u našoj zemlji počinju da primjenjuju načela Hitlerove doktrine, naročito protivu Jevreja, koje je Hitler do kože opljačkao i čija je ognjišta ugasio. Milioni nevinih ljudi, žena i djece lišeni su svojih prava i slobode, a njihovi životi nemaju nikakve vrijednosti. Hitler želi po svaku cijenu da istrebi Jevreje. Naši Jevreji do juče su bili u teškome stanju. Ma da su oni naši građani, i oni su zajedno sa nama u ratovima za oslobođenje i ujedinjenje hrabro koračali, i zato dobijali najveće priznanje. Njihovi predstavnici apelovali su na Srpsku crkvu, kako bismo ih uzeli u zaštitu. Ja sam izvršio svoju dužnost kod Kraljevskog namjesništva i otvoreno rekao da naši građani ne smiju biti terorisani od strane Hitlera. To je zaista jedan skandal. To je tiranija koja je primjenjivana od varvara u Srednjem vijeku. Trebalo je da sve religije dignu glas protesta protiv ovoga bezakonja. Niko se nije toga sjetio, što je za osudu.
Ne treba objašnjavati kolika je cijena u Drugom svjetskom ratu plaćena za ovakav vidovdanski stav suprotstavljen svakoj ovosvjetskoj realpolitici i u kolikoj mjeri su, poslovično, u krivu zlokobne neznalice poput Batrićevića, Bursaća, Nikolaidisa, koje na sam spomen Vidovdana i Kosova u sklopu antirežimskih protesta u Beogradu pišu paškvile po zadatoj desno-frankovačkoj matrici: „Slavljenje poraza“, „iracionalnost“, velikosrpstvo, studenti u blokadama su isto što i ćaci jer ne daju Kosovo…
Glavni argument u prilog odavno standardizovanom obliku šovinističke farse je bio govor profesora Mila Lompara u kojem je spomenut srpski integralizam, odnosno borba za očuvanje srpskog identiteta u Republici Srpskoj i Crnoj Gori i još više činjenica da je Lompar nedavno bio jedan od govornika na promociji nove knjige poezije, osuđenika za zločine protiv čovječnosti, Radovana Karadžića. Na stranu sada što je sve i jedan Lomparov kritičar zbog prisustva na Karadžićevoj promociji NATO i EU lobista i što objektivan analitičar ne bi smio praviti razlike između Karadžićevih zločina nad bosanskim muslimanima i NATO zločina nad muslimanima širom islamskog svijeta, pogotovo u slučaju bezrezervne podrške Izraelu tokom genocida u Gazi – od „kritičara velikosrpskog nacionalizma“ smo navikli i na grđe manifestacije licemjerstva, neobrazovanosti i šovinizma koji po svemu nalikuje onom Dragoša Kalajića. I tu dolazimo do problema, budući da je profesor Lompar u jednom od svojih nedavnih javnih nastupa rekao da je protiv toga da se ljudi poput Kalajića i Karadžića brišu iz kulturnog pamćenja, što ne bi bilo problematično da profesorov stav od toga kako ih treba pamtiti nije očigledno afirmativan, iako se radi o čovjeku transparentno neofašističkih ubjeđenja i državniku koji će, ne zbog presuda Haškog tribunala, već neosporivih istorijskih dokumenata, ostati u sjećanju kao odgovoran za smrt 20.000 nevinih ljudi i sistematsko uništavanje bosanskomuslimanskog vjerskog i kulturnog nasljeđa, u stilu Ureda za rušenje pravoslavnih hramova osnovanog 1941. u NDH.
Ako ćemo se voditi vidovdanskom etikom na način na koji su je razumijevali i živjeli profesor Miloš Đurić i patrijarh Gavrilo Dožić i koja je etika zaštite ugroženog i progonjenog ljudskog bića i uspravne kičme pred tiranijom kakvu danas iskazuju studenti u blokadi, onda se mora zaključiti da profesorova kritika komunističke represije i istovremeno olako prelaženje preko monstruoznosti devedesetih ne samo da nisu etični, već vode pravo u Ćacilend Kalajićevom najboljem učeniku, čovjeku nesumnjivo nacističkih svjetonazora, Dragoslavu Bokanu. Ako je profesor Lompar, s pravom, zamjerio nekadašnjem gradonačelniku Beograda Živoradu Kovačeviću jer se svojevremeno nije usprotivio proglašavanju Nikolajea Čaušeskua za počasnog građanina Beograda i to ocijenio nemoralnim činom, koliko je tek upitna moralnost izjave da je Radovan Karadžić osuđen isključivo iz političkih razloga (što, uprkos selektivnosti haške pravde – nije) i govoriti na promociji njegove knjige kao da se radi tek o nekom šašavom kontroverznom umjetniku.
Vuk Bačanović: Porazi kabinetske istorije od Dejtona do Podgorice
Drugim riječima, to što takvi dvostruki standardi zrcale hipokriziju prema kojoj je svaki integralizam – albanski, bošnjački, hrvatski, bugarski – legitiman, a samo srpski razlog histeričnim šovinističkim kampanjama, ne može biti opravdanje takvih dvostrukih standarda koji nanose ogromnu štetu pluralnom studentskom pokretu i njegovom pozitivnom uticaju na regionalne prilike i antikolonijalna razmišljanja.
Upravo se zato danas, više nego ikada, postavlja ključno pitanje: da li ćemo se kao društvo i kultura u potrazi za smislom i istinom zaista prikloniti vidovdanskoj etici – onoj koja traži da se čovjek uspravi pred tiranijom, da stradalniku pruži ruku, da život shvati kao obavezu žrtvovaea, a ne kao sebičnu privilegiju? Ili ćemo, zaslepljeni ideološkim ključevima, političkim koalicijama i memorijskim lažima, nastaviti da klizimo u šutnju, licemjerje i estetizaciju zla? Vidovdanska etika nije folklorna fraza niti relikt prošlosti, već nasušna moralna vertikala u vremenu u kojem studenti ponovo blokiraju fakultete ne da bi se identifikovali s bilo čijim nužno licemjernim dnevnopolitičkim „narativom“, već da bi pokazali da život vrijedi samo ako ima svrhu – onu istu koju je Đurić nazivao svečovječanskom, a koju generacije moraju ponovo otkrivati u borbi protiv svakog novog oblika duhovne i političke okupacije.
