Uprkos ograničenju kretanja i okupljanja u ove teške dane, veliki broj hrišćana, laika i sveštenika, sabrao se protekla dva dana u Manastiru Visoki Dečani, da proslavi dan sjećanja na Svetog kralja mučenika Stefana Dečanskog. Teritorija Kosova i Metohije posljednjih godina, u mnogome podsjeća na Palestinu, odnosno Izrael. Mješavina vojnika i sveštenika, preplitanje svih mogućih uticaja svjetskih sila, enklave, granice, rampe… bodljikava žica i mirisi tamjana i voska. Kao neko zamršeno čvorište svijeta, koje će se raspetljati, samo i jedino, na kraju istorije, i na čije odmotavanje ljudi – očigledno – nemaju odlučujući uticaj…
U tom vanvremnom čvorištu svjetova i najrazličitijih poimanja Boga i ljudi, na mjestu koje je prostorno i saobraćajno skrajnuto od svakodnevne očiglednosti, nalazi se Dečanski manastir. Spoljašnjim izgledom i unutrašnjim sadržajem – najljepši izdanak srednjovjekovne srpske kulture i duhovnosti. A u sred te građevine – počivaju mošti najubjedljivijeg svjedoka Božije ljubavi, među tolikim svetim vladarima Nemanjićima, – mošti velikomučenog kralja Stefana Dečanskog. Ove dvije svetinje, danas opslužuju dečanski monasi – najuglednije monaško bratstvo u cijeloj Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi. I sve to tako naj, naj, naj… opasano vojnim bedemima koji štite od ovozemaljskog nasilja, a istovremeno otvoreno za sve ljude, bez razlike kog su roda, i koje boje kože.
Tokom krvavog rata 1999. g. ovaj Manastir je bio pristanište za zbjeg kosovskih Albanaca. Od tada do danas, čuvaju ga vojnici NATO alijanse, uglavnom Italijani i Slovenci.
Kao u nekim vremenskim kaskadama, iz kojih rijeka vremena preliva svoju vodu, uvjek u novi, sljedeći bazen, tako su i u istoriji našeg naroda vidljive etape napretka, razvoja, pa potom opet propadanja, onog krstonosnog – koje prethodi novom vaskrsenju. Doseljavanje Slovena na Balkan u šestom i sedmom vijeku imalo je svoju krunu u njihovom pokrštavanju i formiranju prvih slovenskih hrišćanskih država u 9. i 10. vijeku. Zatim, možemo pratiti razvoj tih država do njihovog maksimalnog procvata i raspeća tokom 14. i 15. vijeka. To bi bila druga – četristogodišnjica. Treća je uslijedila pod upornim ropstvom ali i čuvanjem slobodarskog duha – do poleta i ustanaka tokom 18. i 19. vijeka. Mi živimo neku petu, nejasnu, kolebljivu u svakom pogledu…
Ali, kako god gledali i tražili smisao u našem istorijskom hodu, Dečani stoje kao vidljiva i prostrana raskrsnica. Raskrsnica ne samo zemaljskih puteva, nego i onih koji direktno vode ka Nebu. Kao da je sve prije Dečana vodilo ka njihovoj neprolaznoj ljepoti; a kao da sve poslije njih svjedoči koliko ta ljepota opstaje izvan prostora i vremena. Studenica, Morača, Stupovi, Gračanica… sve su to hramovi stariji od Dečana, ali svojim oblikom i pričom nastanka, kao da nas pripremaju za dečansku simfoniju Istoka i Zapada; kamena i freske, oblika i zvuka… Bilo je svetitelja i prije Sv Stefana Dečanskog. Sveti ravnoapostolni Sava Nemanjić, prepodobni Simeon, Sveti kralj mučenik Jovan Vladimir Zetski… ali se niko nije tako gorko i u toj mjeri, tako vidljivo i bolno razapeo imeđu dva carstva, zemaljskog i nebeskog, i malo je ko tako jasno proslavljen, i među pravoslavnima i među inoslavnima, kao ovaj Sveti kralj – svjedok, svojim čudima i moštima, Carstva Nebeskog.
A sve potom, što je uslijedilo do danas… bila je odbrana tog dečanskog sjaja i poja. Briga Svetog Petra Cetinjskog o svečevim moštima, koje je htio da skloni u Crnu Goru; prelijepi Njegoševi stihovi sa početka spjeva ”Lažni car Šćepan Mali” ( ”Sad propojte Visoki Dečani”… ), pokret kralja Nikole, njegovih stihova, pa njegove vojske sve do samog oslobođenja Dečana i Peći; i konačno životna misija blaženopočivšeg mitropolita Amfilohija – jasno i melodično svjedoče o dečanskoj inspiraciji posljednja četiri crnogorska vijeka. Zato i dan danas na Cetinju imamo Dečansku ulicu, koja vodi svako domaće čeljade i svakoga gosta, iz centra grada prema Cetinjskom manastiru. Žurim ovo da zapišem, dok nekome nije palo na pamet da i nju izbriše iz registra cetinjskih ulica, kao što je – preko noći – izbrisana ulica Vuka Stefanovića Karadžića. Eto, prođe me, na tren, neki neosnovani strah, da neko može izbrisati neizbrisivo.
Veliki je dan bio juče. Dvije crkve na crnogorskom primorju ( jedna u Grblju, a jedna kod Sutomora ) posvećene su Svetom Stefanu Dečanskom. I tamo se slavilo. Crkveni kalendar iz vremena Crnojevića, štampan na Cetinju, savremenik Kolumbovih poduhvata u Americi – naročito proslavlja Svetog Stefana Dečanskog. U svim gradskim hramovima i manastirskim crkvama Mitropolije Crnogorsko-primorske služena je Sveta Liturgija, iako nije crveno slovo, ali sa sjećanjem da je ovaj dan u Crnoj Gori i srednjovjekovnoj Zeti, vazda bio – crveno slovo.
Živimo u vremenu razvijenih društvenih mreža. Iako je danas teško fizički biti u Dečanima, može se lako, na internetu, vidjeti ljepota ovoga hrama; pročitati toliko toga o njegovom istorijatu i umjetničkim dometima njegovog glavnog neimara fra Vita Trifunova iz Kotora, nemanjićkog Mikelanđela. Može se čuti nepojmljiva ljepota poja dečanskih monaha, kojim pjevaju kanon Svetom kralju, jednu od, valjda najljepših, bogoslužbenih pjesama na srpskom jeziku. Jeziku koji razumije svaka bogočežnjiva duša pod ovim podnebljem.
”Onam onamo, za brda ona
Kazuju da je zeleni gaj
Pod kim se dižu Dečani Sveti
Molitva u njih prisvaja Raj” …
Crnogorski knjaz Nikola, napisao na Cetinju, 1867.g.
sveštenik Gojko Perović, arhijerejski namjesnik podgoričko-kolašinski
