U četvrtak 30. maja 2024. godine u kripti Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja, održano je predstavljanje monografije: Božidar Vuković – između istorije i imaginacije autora Miroslava A. Lazića. Učesnici ove večeri bili su: mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije, prof. dr Jelica Stojanović, predsjednik Matice srpske – Društva Članova u Crnoj Gori; prof. dr Viktor Savić, Institut za srpski jezik SANU, Dragan Radović, istoričar umjetnosti; kao i Miroslav Lazić, autor. Moderator večeri bila je mr Bojana Pejović.
U uvodnom dijelu večeri moderator mr Bojana Pejović istakla je da je velika čast biti dio ove promocije o liku i djelu Božidara Vukovića Podgoričanina – ličnosti koja je dala nemjerljiv i nimalo skroman doprinos za naše područje kako u duhovnom, tako i umjetničkom smislu. Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije je rekao da su ovakve knjige poput monografije o Božidaru Vukoviću Podgoričaninu rijetke, ali i da same po sebi predstavljaju veliki kulturni događaj: ,,Ova monografija je zaista jedan veliki kulturni događaj, njeno štampanje, izdavanje, pa i ova promocija. Rijetke su ovakve knjige, posebno kod nas u Crnoj Gori, ali se gospodin Miroslav Lazić potrudio da za Crnu Goru uradi jedno veliko djelo, ali i za cijelu srpsku kulturu, jer Boždar Vuković Polgoričanin, Srbin, srpski štampar, je jedna prosto posebna i svestrana ličnost”. Vladika je u nastavku posebno naglasio ljubav i posvećenost Božidara Vukovića Podgoričanina prema svome narodu i otadžbini koju je svesrdno pokazivao svojim djelima i životom: ,,Božidar Vuković kao imućan čovjek, veliki patriota, veliki hrišćanin, pravoslavac odan svojoj otadžbini, odan svome narodu nije žalio ni truda, ni novca, on je bio pokrovitelj u finansijskom smislu i svakom drugom. Ono što je nekako jako upečatljivo kad čitamo ovu knjigu, iako je Božidar Vuković bio čovjek svog doba, njemu se mogla primijetiti poneka mana, ali je očigledna njegova duboka vjera i kao što rekosmo, duboka odanost svom srpskom narodu i želja da nastavi svijetlu tradiciju srpske kulture od Nemanjića preko Balšića i Crnojevića, iako je u nekom pogledu, bio u mnogo težem položaju od svih njih, kada je već bila ugašena srpska država“, zaključio je mitropolit Joanikije.
Prof. dr Jelica Stojanović je rekla da publikacija autora Miroslava Lazića predstavlja najiscrpniju, najkompleksniju knjigu o najznačajnijem poslaniku na polju štampanja i širenja srpskoslovenske knjige:
,,Knjiga Miroslava Lazića, Božidar Vuković – između istorije i imaginacije, predstavlja najiscrpniju, najkompleksniju knjigu o jednom od najznačajnijih, ako ne i najznačajnijem poslaniku na polju štampanja i širenja srpskoslovenske knjige. Ova knjiga je veliki dar srpskoj kulturi, lingvistici, istoriji i srpskom jeziku, pokazatelj kako nauka treba da se zasniva na dokumentima i argumentima, arhivskoj građi, literaturi, dobroj analizi i zaključivanjima”.
,,U poznatim izvorima se ime Božidara Vukovića u Veneciji prvi put sreće 1516. godine. Nesumljivo je da je Božidar Vuković do kraja života ostao vjeran pravoslavnoj vjeri svojih predaka i to se konstatuje u knjizi. Kako zaključuje Miroslav Lazić, ako se sudi o tekovinama proisteklim iz šireg djelovanja Božidara Vukovića, može se reći, da one pripadju istorijskom i kulturnom nasljeđu srpskog naroda iz koga je ponikao, Srpske pravoslavne crkve kojoj je ostao privržen tokom cijelog života, kao i Zeti i Podgorici, oblasti i mjestu iz kojeg je potekao, samim tim donekle i savremene Crne Gore, odnosno savremene Crne Gore kao dijela srpskog nasljeđa”, istakla je prof. dr Jelica Stojanović.
Prof. dr Viktor Savić akcentovao je da je Božidar Vuković svojim pragmatizmom i političkom djelatnošću pokušao pružiti svom narodu svaki aspekt slobode i svjetlosti kakvu je uživala neporobljena Evropa: ,,Svojim štamparstvom, dakle, Božidar Vuković je omogućio svome narodu da na trenutak okusi mrvice napretka s prebogatog stola u kojem je uživala neporobljena Evropa, ali mu je svojim pragmatizmom i političkom djelatnošću, pokušao pružiti i mnogo više od toga – slobodu i jednake mogućnosti, a o svemu tome trebalo je uvjeriljivo pisati, što je i autor ove knjige i učinio”. ,,Božidar Vuković je bio važna karika u periodu nacionalnog potonuća između pada srednjovjekovnih država, dakle, između 1459. i 1496. i obnove Pećke Patriaršije 1557., u vrijeme stvaranja Svete Lige protiv Turskog carstva 1538. godine. Svesrdno preporučujemo ovu knjigu vašoj čitalačkoj radoznalosti, a zbog značaja teme za Podgoricu i sve nas i načina njene obrade vašoj obaviještenosti. Nije pretjerivanje ako kažemo da ova knjiga predstavlja zavičajnu i nacionanu lektiru prvoga reda”, poručio je na kraju svog izlaganja prof. dr Viktor Savić.
Istoričar umjetnosti Dragan Radović naglasio je da se ,,autor opredijelio za istoriju, poznajevajući njegov rad i djelo, odnosno naučni pristup temi u okviru koje je na sistematičan, višeslojan i sveobuhvatan način prikazao život i djelo Božidara Vukovića”. On je podsjetio da se jako dugo čekala jedna ovakva obimna i sveobuhvatna studija, koja konačno izvodi sa terena kvazi nauke, političke manipulacije i svega negativnog i kontraproduktivnog što je karakterisalo prethodni vremenski period u tome pogledu:
,,Čekali smo jako dugo i jednu ovakvu obimnu i sveobuhvatnu studiju koja nas konačno izvodi sa terena kvazi nauke, političke manipulacije i amaterskog često, vrlo zlonamjernog pristupa ovoj temi. Nije ni čudo što se djelo Božidara Vukovića, toliko često pominjalo i koristilo u različitim prilikama i na mjestima koja nisu bila dostojna pominjanja negovog imena. Njegova ličnost zaokuplja pažnju naučne i laičke javnosti decenijama unazad. Nekad na visokom naučnom nivou, a nekada na razini pamfleta, raspravljalo se od djelu velikog štampara. Monografija Miroslava Lazića predstavlja vrhunac ili skoro pa završni čin višedecenijskog naučnog interesovanja ogromnog broja domaćih i stranih autora”.
Na kraju večeri, autor Miroslav Lazić se posebno zahvalio domaćinima – Mitropoliji crnogorsko -primorskoj i Matici Srpskoj – Društvu članova u Crnoj Gori, posebno ističući zahvalnost prema mitropolitu crnogorsko-primorskom g. Joanikiju i prof. dr Jelici Stojanović na ukazanoj časti da u kripti Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici predstavi monografiju posvećenu Božidaru Vukoviću, baš u gradu iz kojeg je on potekao. Autor je u svom obraćanju dao poseban osvrt na metodologiju rada i proces nastanka knjige o Božidaru Vukoviću Podgoričaninu:
,,Kako bi se stekla sveobuhvatnija slika o Božidaru Vukoviću i njegovom mjestu u istoriji i razdvojila istorijska ličnost od imaginarnih predstava, bilo je neophodno na sprovedenim istraživanjima pristupiti interdisciplinarnom primjenom naučnih saznanja i metodologija različitih humanističkih i društvenih disciplina uz oslanjanje na podatke iz izvora od kojih su najznačajni publikovani u samoj knjizi u okviru priloga na izvornim jezicima i o prevodu na Srpskom. Među njima se posebno izdvajaju predgovori i pogovori Vukovićevih izdanja, natpis na ikoni Nerukotvorenog Obraza, testamenti Božidara i Nikole Vukovića, kao i izvori koji govore o Vukovićom sticanju plemićke titule i grba i njegovim obavještajnim aktivnostima i političkim aspiracijama. Zahvaljujući velikom broju i u objavljenih izvora rasutih u raznim, inostranim i domaćim publikacijama, moguće je bilo rekonstruisati Vukovićev istorijski lik. Tako se od prvovobitnih i dominantnih predstava o njemu kao štamparu, došlo do znatno složenije slike o Vukoviću kao veletrgovcu sa razgranatom trgovočkom mrežom od Londona do Carigrada i suvlasnikom trgovačke radnje, odnosno botege na rialtu, tadašnjem poslovnom i komericijalnom centru Venecije, zatim finansijeru izdavačkih poduhvata, upravitelju, rukovodiocu obavještajne mreže rimsko-njemačkog kcara Karla Petog na prostoru jugoistočne Evrope, nesuđenom nosiocu srpske despotske titule itd.”.
