Povodom pribrajanja Episkopa bačkog Irineja Ćirića (+1955) liku svetih: Kako je raspon života i rada Svetog Irinej Ćirića, Episkopa bačkog, Ispovednika vere, odviše velik da bi se mogao obuhvatiti jednim člankom, „Kalenić“ u narednim redovima ističe njegov doprinos unapređenju našeg crkvenog života na osnovu svedočanstava u radovim i rečima Vladike Save Vukovića.
Episkop šumadijski Sava, koga je Vladika bački Irinej Ćirić kao nadležni arhijerej poslao u Beogradsku bogosloviju 1946. i na Pravoslavni bogoslovski fakultet 1950. godine, prvi je posle Drugog svetskog rata pisao o Episkopu Irineju („Petog aprila 1955. godine preselio se u večnost ovaj veliki jerarh, monah u pravom smislu reči, čija je shima zaista bila anđelska, monah koji je celog svog podvižničkog života goreo na svećnjaku Srpske pravoslavne Crkve i sagoreo kao retko dobar, čestit, nezlobiv i vojnik Hristov.“), dajući i bibliografiju njegovih radova (Bogoslovlje 1964) koju je kasnije ponovio Ignatije Marković (Sabornost 4, 2010, a dopunio profesor Srboljub Ubiparipović dajući potpuni popis prevoda sa komentarima bogoslužbenih tekstova dnevnog, sedmičnog i godišnjeg kruga, kao i onih koji se odnose na molitvoslovlja i Liturgiju (Srpska teologija u XX veku, knjiga 5, 2010).
Pamte svi koji su pratili odnos i staranje Vladike Save o bogoslužbenom životu da nije nikada krio da je bio u svakom pogledu poslednik svog duhovnog oca, što je i napisao profesor Nenad Ristović: „Impresije koje je Vladika [Sava] poneo sa Liturgija koju je Episkop [Irinej] služio prilikom poseta Senti trajno će odrediti njegove stavove i manire u pogledu bogosluženja. Duhovno stasao u atmosferi ovakvog bogoslužbenog reda Episkop Sava je postao vrlo osetljiv na bogoslužbenu disciplinu i estetiku. Nije tolerisao neodgovornost i improvizaciju u pojanju i bogosluženju uopšte, pri tome se pozivajući na sledeće reči jedne crkvene pesme: ‘Kada stojimo u hramu, mi kao da stojimo na samim nebesima’“ (Zbornik Matice srpske za scenske umetnosti i muziku, 48, 2013). Svetog ispovednika vere Irineja Ćirića Episkop Sava je pomenuo i u predavanju u bečkoj fondaciji Pro Oriente 1986. godine objašnjavajući svoje nastojanje u Šumadijskoj eparhiji da vernici postanu „svestan evharistijski skup“ tako što im je omogućeno da u bogosluženjima učestvuju posredstvom razumljivog jezika: „Upotrebom narodnog jezika, bogoslužbena trpeza, koja je vekovima bila visoko postavljena, odjednom je postala dostupna vernicima, koji su sada postali jedan svestan evharistijski skup. Liturzi su sada mogli da se mole puna srca za vernike Zlatoustovim rečima: ‘Bože, podari napredak u životu i veri i duhovnoj razboritosti (Kol 1, 9) i onima koji se s nama mole’. U ovakvoj duhovnoj atmosferi dobijamo utisak da evharistijski skup ima zaista saborni karakter. Samo na ovaj način, uz potpuno učešće klira i naroda, koji je čuvar pobožnosti, moguće je ‘jednim ustima i jednim srcem slaviti i veličati prečasno i veličanstveno ime’ Svete Trojice u ovoj ‘velikoj tajni pobožnosti’. Veza između onih koji služe i saslužuju postaje čvršća i podseća na život prve Crkve. ‘Taj dvojni aspekt vršenja Evharistije ne može biti razdeljen na njegove izdvojene delove: ne može biti služenja predstojatelja bez sasluženja celog naroda i ne može biti služenja naroda bez sasluženja predstojatelja’, kaže profesor Afanasjev.“ Vladika Sava u svojim istoriografskim radovima bavio se i aspektima arhijerejskog služenja Irineja Ćirića koji se ne odnose na bogoslužbenu praksu (Pokušaj stvaranja Mađarske pravoslavne Crkve u toku Drugog svetskog rata, Spasavanje i zbrinjavanje srpske dece (iz Šarvarskog logora) tokom Drugog svetskog rata, Stanje Srpske pravoslavne Crkve prvih godina posle Drugog svetskog rata). U Šumadijskoj eparhiji ima još sveštenika, vernika i Vladičinih saradnika koji pamte usmene eseje koje je izgovarao o uglednoj karlovačkoj porodici Ćirić, o Ivanovim (Episkopovo svetovno ime) studentskim, ali i profesorskim i bibliotekarskim godinama, o njegovoj posvećenosti kao saradnika Bogoslovskog glasnika, pa i o tome, uvek diskretno i zagonetno, kako je Ćirić možda prototip glavnog junaka romana Isidore Sekulić Đakon Bogorodičine crkve.
Pominjući Episkopa bačkog Irineja Ćirića, Vladika Sava je njegov život i rad postavljao i u širi kontekst naše crkvene istorije: vaspostavljanje Srpske patrijaršije posle Prvog svetskog rata jeste ono što se moralo i trebalo dogoditi, ali da li je Karlovačka bogoslovija morala izgubiti svoj visoki status kada je u pitanju akademsko bogoslovsko školovanje? Nije krio da mu je žao što Novi Sad, Sremski Karlovci, fruškogorski manastiri i neki običaji i maniri karlovačkih mitropolita više nisu bili važni kao nekad. Vidno mu nije bilo pravo kada bi čuo da je položaj parohijskih sveštenika u Bačkoj lošiji nego u doba Vladike Ćirića koji je u posveti knjige poklonjene novosadskom proti Veljku Miroslavljeviću napisao „Sveštenstvo svoje Eparhije smatram za svoju porodicu i kao što članovima porodice pokazujem ljubav i pažnju, tako setrudim da to učinim i sveštenicima“ (navedeno prema tekstu Ignatija Markovića). Odabranim gostima pokazivao je, a ponekad i poklanjao, knjigu Praznične službe – Nedelja Svete Pedesetnice koju je Episkop Irinej uz komentare preveo sa grčkog i štampao u Novom Sadu 1942. godine kao izdanje Uprave Eparhije bačke. Uz isticanje njenog značaja i žaljenja što je zanemarena, objašnjavao je koliko je akribije i znanja trebalo uložiti da bi se pripremila ovakva knjiga. Nije propuštao da prokomentariše zašto kao mesto štampanja piše Ujvidek a ne Novi Sad, pa su sledile gorke reči o životu između Scile i Haribde ovog Ispovednika vere od 1941. godine. Zašto se Sveti Irinej Ćirić toliko trudio oko prevođenja na savremeni jezik delova Svetog pisma i bogoslužbenih odeljaka, pojasnio je još 1918. godine, u predgovoru, zajednički napisanom sa Lazarom Mirkovićem, prevodu Akatista Presvetoj Bogorodici: „mnogi verni ne znaju crkvenoslovenski jezik, i na bogosluženju ne razumeju sve reči uz sveštene radnje, te tako ostaju hladni spram Crkve i bogosluženja, ostaju bez one duševne utehe i hrane, koju ima da im pruži bogosluženje i Crkva, i samo uređenom i nasleđenom verom naziru i slute u bogosluženju i Božanskim stvarima bogate izvore utehe za svoju dušu“ (navedeno prema članku Srboljuba Ubiparipovića). Profesor Ubiparipović, komentarišući značaj prevoda Zlatoustove Liturgije u Pedesetnici za liturgičku nauku, ukazuje na važnost uputstava koje Ćirić donosi uz prevod. Na primer, vozglas „Sveto svetima“, prema Irinejevom objašnjenju, znači „sveto telo i krv Gospodnja svetoj zajednici hrišćanskoj“. A jednu nejasnu rečenicu iz propovedi Svetog Grigorija Bogoslova koja se čita na prazničnom jutrenju Pedesetnice razrešuje tako što kaže da „Sveti Grigorije misli ovde na učenje Origenovo da telo smeta duši, koja se može usavršiti samo oslobođenjem iz tela“. Vladika Irinej Ćirić na samom kraju knjige koja sadrži sve službe Svete Pedesetnice objašnjava kojih se sve principa držao tokom prevođenja. Najpre kaže da je svestan nedostataka jer je na brzinu data u štampu zbog ratnih prilika, ali i zato što „za njenu izradu nije dosta jedan čovek, naročito ne, ako mu je to uzgredan posao, već je potrebno više stručnjaka, napr. za Stari i Novi zavet, za dogmatiku i liturgiku, za grčki, crkvenoslovenski i srpski jezik“, što nažalost, ni danas nije obezbeđeno kada su u pitanju za Crkvu važni prevodi. Govori i da je prevod iz Svetog pisma dosta strog, dok su molitve i pesme slobodnije prevođene: „Stroži prevod Svetog pisma bio je potreban zbog toga što Sveto pismo služi za podlogu bogoslovskim raspravama i definicijama. Osim toga, ono je prevedeno na grčki s jevrejskog skoro od reči do reči, te ima svoje naročito stilističko obeležje, koje je sačuvano i u crkvenoslovenskom prevodu. To obeležje je proniklo i u crkvene pesme i molitve, koje su protkane navodima i sećanjima iz Svetoga pisma. Ono treba da ostane i u srpskom prevodu.“ Očigledno je da mnogobrojni lični i bogoslovski doprinosi Crkvi Svetog Irineja zaslužuju obzir i u naše vreme, pa i one reči, kada je tokom takozvane Konkordatske krize govorio – Smatram da je bolje kada je Crkva samo Crkva.
Negoslav Jovančević
Izvor: Kalenić – izdanje Šumadijske eparhije, god. XLIV, br. 1, (265), 2023, str. 16-17.
