Piše: Ranko Rajković
Sa imenom naše države povezano je dosta tema i događaja iz kulture koje smo svjesno zaboravili ili neopravdano zanemarili. Što iz nerazumijevanja, što iz lijenosti, što iz straha da ne bude pogrešno shvaćen niko se na njih nije ozbiljnije osvrtao. Zašto je ono čime smo direktno ili posredno doprinijeli umjetničkoj sceni Evrope i Svijeta ostalo neinteresantno našim hroničarima? Možda zato što i danas u društvu preovlađuje duh kulture sličan onome koji je vladao Crnom Gorom prije 100 i kusur godina.
Poklonici doskorašnjeg gospodara Crne Gore ne mogu se pomiriti s činjenicom da je njegovo političko visočanstvo demisioniralo odnosno izgubilo vlast i titulu na izborima prije četiri godine. Mnogi obožavaoci njegove trodecenijske vladavine smatraju da je Crna Gora poslije 30. avgusta 2020. godine postala udovica.
Ako je silaskom sa političke pozornice trodecenijskog gazde kuće Crna Gora zaista postala udovica kako da je nazovemo, “Tužnom udovicom” ili “Veselom udovicom”?
Pomoći će nam istorijske paralele. Prizovimo ih.
Za ime Crne Gore vezano je jedno svjetski poznato muzičko djelo i jedna bizarna epizoda iz Bečke opere još iz doba austrougarskog ćesara Franca Jozefa. Naime u zlatno doba njegove vladavine u Beču je 1905-te godine premijerno prikazana opereta Franca Lehara „Vesela udovica“. Kostimi, scenografija, igre, napjevi, uloge bili su, a i dan danas su svuda gdje se opereta izvodi, bazirani na crnogorskim imenima i crnogorskom folkloru. Lica operete su udovica Glavari, grof Danilo Danilović, baron Mirko Zeta, konzul Bogdanović, Njeguš, Pričić….Glumci su odjeveni u stilu crnogorske narodne nošnje, u predstavi se igra crnogorsko oro, spominje se crnogorski (monteverderski, ponteverderski) suveren, pjeva se „Mi velimo da se veselimo“.
Neka nam ne povrijedi nacionalnu sujetu činjenica da je za radnju operete (libreto) poslužio jedan izvještaj iz Pariške žute štampe. Naime sinovi knjaza Nikole, prinčevi crnogorski Danilo i Mirko, upućeni na školovanje u Francusku, umjesto da uče i obrazuju se dane i noći provođahu u čuvenom pariškom kabareu „Maksim“.
Ranko Rajković: Svjetska promocija “Inter-bića” u Crnoj Gori
Izgleda da su crnogorski mladi knjaževići živjeli na visokoj nozi dok je Crna Gora grcala u bijedi što nije promaklo piskaralima pariške žute štampe. Knjaževi sinovi družili su se s plesačicama (starletama) trošeći na njih narodne pare. Zluradi novinski tekst u kome su opisani njihove zabave u pariškom “Maksimu” poslužio je kao libreto opereti “Vesela udovica”. Nešto modifikovana radnja vrti se oko mladog knjaza koji je iz Monteverdea po političkom uputstvu stigao u Pariz kako bi zaveo bogatu udovicu s kojom je nekad bio u ljubavnoj vezi i zahvaljujući njenom bogatstvu spasio sopstvenu zemlju koja samo što nije bankrotirala.
Iako niko iz ondašnje Crne Gore nije vidio izvođenje operete „Vesela udovica“ glas o njoj probio se do ušiju knjaza Nikole. Knjaz Nikola je zbog operete koja je bila puna aluzija na njegovu familiju i društvene okolnosti u Crnoj Gori napisao protestno pismo caru Francu Jozefu. Po svoj prilici Franc Jozef ako je uopšte i pročitao to pismo nije ga uzeo za ozbiljno. Da li zbog toga što je Beč bio grad umjetničkih sloboda, prepun muzičkih i pozorišnih događaja ili zato što je pismo stiglo iz male države sa periferije Austrougarskog carstva, možemo samo nagađati.
Sve u svemu kada opereta ni poslije zvaničnog demarša Crnogorskog knjaza nije skinuta s repertoara Bečke opere knjaz Nikola Prvi Petrović Njegoš je preko posrednika organizovao nasilni prekid predstave.
Čin ometanja i fizičkog prekidanja jednog muzičko komediografskog komada u Bečkoj operi samo je probudio interesovanje Bečlija za predstavu „Vesela udovica“. Poslije novinskih izvještaja da je jedne večeri u pozorištu došlo do bacanja stolica na binu, psovanja glumaca i prijetnji izvođačima od strane Crnogoraca, italijanskih besposličara i propalih ruskih studenata, koji su uzgred budi rečeno i plaćeni da izazovu incident, Bečlije su pohrlile da vide opersko čudo koje je izazvalo toliku provalu bijesa. Skandal u operi podigao je reklamu „Veseloj udovici“ do neslućenih razmjera. I dan danas maltene ne postoji zemlje u svijetu na čijoj operskoj sceni nije igrana „Vesela udovica“.
Što sprečava Crnu Goru da to iskoristi za sopstvenu promociju?
Ako se već širom svijeta izvodi „Vesela udovica“ kao jedna od najčuvenijih opereta ikad komponovanih zašto je i mi ne bi vidjeli. Zašto o njoj ne bi normalno razmišljali i drugima je predstavljali kao posredni dio svoje kulturne baštine?
Nažalost po mom saznanju u Crnoj Gori “Vesela udovica” nikad nije prikazana. Ime zemlje za koju se veže radnja operete par puta je preimenovano iz diplomatskih razloga od prvobitnog Montenegro, preko Monteverdo do Ponteverdo kako se sada naziva u pozorišnim afišima “Vesele udovice”.
Imao sam priliku i veliko zadovoljstvo da u Zemunu na operskoj sceni Madlenijanum prije neku godinu vidim i čujem operetu “Vesela udovica”. Ta opereta em je dobila velike komplimente, em je proglašena događajem izuzetnog umjetničkog nivoa. Ne znam da li je predstava još uvijek na repertoaru.
Žao mi je što niko u Vladi i Ministarstvu kulture Crne Gore nije imao hrabrosti, sluha, emancipovanosti i kulturno edukacione smjelosti da pozove ansambl Madlenijanuma (ili drugi ansambl s istom predstavom) da dođe i gostuje u nekom od crnogorskih gradova.
S obzirom da se Nikšić ove godine takmiči sa Lavovom iz Ukrajine za Evropsku prestonicu kulture 2030. godine ovim putem predlažem ekipi koja priprema aplikacionu knjigu Nikšića da u svoj program uvrste prikazivanje “Vesele udovice” bilo da je predstava snimljena kao filmsko ostvarenje bilo kao scensko izvođenje uživo. Uz istorijat nastanka operete u Nikšiću bi se kao izuzetno podsticajni i vrijedni sadržaji mogla naći naša muzičko-folklorna i kostimografska bogatstva koja su inspirisala kompozitora Franca Lehara dok je pisao svoje djelo.
Korisno bi bilo da se upravo zbog našeg proevropskog puta u bliskoj budućnosti ovaj svjetski poznati pozorišni (operetski) komad konačno izvede i u Crnoj Gori.
Dopunimo “Veselu udovicu” bogatstvom sopstvenih melodija i plesova, smotrom folklora, detaljima i modnim linijama, muzičkim i pozorišnim performansima u kojima bi se na lijep način prizvalo jedno doba svestranijeg razumijevanja i prihvatanja istorije koja je išla ukorak sa kulturom a kadkad i kontra kulture.
Otpočnimo uvažavati i doživljavati kulturu u njenoj umjetničkoj suštini. Prevaziđimo istorijske banalnosti i kičeraje u kojima dominiraju narcizmi, nacionalizmi, primitivizmi, samopohvale, istorijske jadikovke i uzdasi.
Poigrajmo se na simpatičan način sa drugom stranom istorije kao na primjer sa diplomatskim promjenama imena zemlje (Montenegro, Monteverde, Pontoverde) u pozorištu i u ondašnjoj političkoj stvarnosti.
Izborom kvalitetnih programa iz kulture i prezentacije nekonvencionalnog kulturnog nasleđa i grad Nikšić i ukupna Crna Gora biće na dobitku. Time bi se po mom sudu odstupilo i od ustaljene patetike što bi bilo veoma korisno za kulturu. Uz to na bolje bi se mijenjala građanska svijest i imao nonšalantniji odnos prema nacionalnoj istoriji.
Ovakva i slične zamisli sprovele bi se u najboljem interesu prosvećene i emancipovane Crne Gore iz koje se grad Nikšić kandiduje za Evropsku prestonicu kulture 2030. godine. Nije zgorega ni poslati poruku našim mladim generacijama da je ulaganje u obrazovanje vrednije od trošenja novca na zabave i provode po barovima i diskotekama sa pneumatičnim starletama, igračicama i metro muškarcima.
Svojim predlozima, poput onoga o Carevom mostu koji možete vidjeti u prilogu, podržimo zdrave ambicije i zalaganja rukovodstva Nikšića.
Uključimo se i pomognimo im da se realizuju kreativne projekte u oblasti kulture. Iskažimo naklonost i poštovanje prema onome što radi grad Nikšić takmičeći se za Evropsku prestonicu kulture 2030. godine.
