Piše: Filip Dragović
U ovom tekstu nećete naći ni riječi protiv svake pohvale vrijednog partizanskog rodoljublja i požrtvovanosti, protiv univerzalnih primjera herojstva kakvi su: osmjeh Ljuba Čupića pred nišanima zlikovaca, uzdignute pesnice Stevana Filipovića u Valjevu, bitka za ranjenike na Neretvi, Igmanski marš, i prvi plotuni koje su 13.jula 1941.g. zajedno sa kraljevskim oficirima u Crnoj Gori, ispalili i domaći komunisti. Pogotovo se autor ovog teksta ne želi naći nasuprot tolikim anonimnim i do zasluženog mita uzdignutim svjedočanstvima obilićevskog herojstva skojevske omladine i njenog gerilskog rata po gradovima ali i ”po šumama i gorama naše zemlje ponosne”. U svom odrastanju prvo sam saznao kako je Mrki ubio Krigera (serija ”Povratak otpisanih”), pa tek onda kako je Miloš ubio Murata. I branim te emocije kao vrijedno blago jedne generacije koja je pjevala ”računajte na nas ”. Koliko samo žrtvovanih života i mladosti za humani ideal svijetle budućnosti, u gotovo svakoj crnogorskoj kući, u svakom bratstvu…
Od kada je, prije godinu dana, preuzeo funkciju predsjednika Crne Gore, g. Jakov Milatović u svojim programskim i ideološkim govorima predstavlja ”antifašizam” kao temeljnu vrijednost svojih demokratskih, građanskih, pa eto da dodamo i evropskih vizija. Nije ostavio prostora za dvojbu da pod ”antifašizmom” podrazumijeva samo jedno: partizansku ”narodno-oslobodilačku borbu” i njene heroje. Zato malo koji njegov govor prođe bez veličanja Save Kovačevića, Veljka Vlahovića, Peka Dapčevića i ostalih boljševika. Prva, jasna i nedvosmislena žrtva nacizma i fašizma sa ovih prostora, kralj Aleksandar Karađorđević (ubijen u atentatu 1934.g.), kao i brojni vojnici te Kraljevine, pali u kratkom (koliko su uglavnom trajali otpori Vermahtu svih evropskih zemalja tada) ali krvavom i junačkom otporu tokom aprilskog rata 1941.g. – nemaju mjesta u predsjedničkoj viziji.
Evropski savez lokalnih privezaka
Borba Titovih partizana širom teritorije okupirane Jugoslavije bila je, van svake sumnje, junačka, istrajna i požrtvovana, u skladu sa najboljim idealima komunističke vjere u ”bolje sjutra”. Bila je to, od kada je počela, pa do kraja – antifašistička i antinacistička borba. Pored partizana, još jedan vojni pokret bio je nominalno antifašistički. I po idejnom opredjeljenju, i po odnosu nacističke propagande prema njoj, i po strateškom položaju njene komande (kako one vrhovne u Londonu, tako i one na terenu – u šumi) kraljevska vojska u otadžbini, pod upravom oficira Draže Mihajlovića, bila je deklarativno antifašistička Izrasla iz aprilskog rata 1941.g. nije ni mogla biti drugačija. E sad, nesvakidašnji splet okolnosti ideološko-građanskog rata koji se odvijao ispod površine borbe sa okupatorom, veliki dio ove četničke vojske (čitaj: kralju naklonjenog srpskog seljaka sa puškom u ruci), odveo je u prećutni ili otvoreni pakt sa okupacionim snagama Njemaca i Italijana. Te primjere ili takav stepen saradnje sa okupatorom, tokom trajućeg rata, ne bilježimo kod partizana.
Komunizam na djelu i komunizam u ideji
Međutim, sa aspekta izgradnje demokratskog, pluralističkog, slobodnog društva… društva koje poštuje privatnu imovinu, sopstvenu tradiciju i bogomdanu nejednakost, različitost među ljudima i društvenim grupama… sa aspekta principa na kojima živi i počiva još uvjek funkcionalna evro-atlanska politička zajednica, vrlo su upitne neke okolnosti pod kojima je boljševički antifašizam izvojevao pobjedu protiv okupatora, i kako je tu pobjedu sproveo u djelo, pa upitne su i okolnosti pod kojima je on uopšte došao u sukob sa tim istim fašizmom i nacizmom. Konačno, sa aspekta razlikovanja osnovnih političkih i ideoloških pojmova i društvenih standarda kojima težimo, ne bismo ni mogli ni smjeli ”antifašizam” uzimati kao ekvivalent demokratiji, pravnoj državi i napretku građanskog društva. Jer, iz sopstvene istorije znamo i vidimo da je bilo i još uvjek ima ”antifašizama” koji vode ka totalitarnom društvu, nedostojnom slobodnog čovjeka.
Naglašavam, u ovom tekstu nećete naći ni riječi protiv svake pohvale vrijednog partizanskog rodoljublja i požrtvovanosti, protiv univerzalnih primjera herojstva kakvi su: osmjeh Ljuba Čupića pred nišanima zlikovaca, uzdignute pesnice Stevana Filipovića u Valjevu, bitka za ranjenike na Neretvi, Igmanski marš, i prvi plotuni koje su 13.jula 1941.g. zajedno sa kraljevskim oficirima u Crnoj Gori, ispalili i domaći komunisti. Pogotovo se autor ovog teksta ne želi naći nasuprot tolikim anonimnim i do zasluženog mita uzdignutim svjedočanstvima obilićevskog herojstva skojevske omladine i njenog gerilskog rata po gradovima ali i ”po šumama i gorama naše zemlje ponosne”. U svom odrastanju prvo sam saznao kako je Mrki ubio Krigera (serija ”Povratak otpisanih”), pa tek onda kako je Miloš ubio Murata. I branim te emocije kao vrijedno blago jedne generacije koja je pjevala ”računajte na nas ”. Koliko samo žrtvovanih života i mladosti za humani ideal svijetle budućnosti, u gotovo svakoj crnogorskoj kući, u svakom bratstvu… Ali,
Veliki broj nevinih ljudi, uglednih domaćina, ljudi kojima je komunističa ideja bila ili strana ili nepoznata, završio je u jamama po Crnoj Gori koje, ni do danas, nijesu još sve pohođene pomenom i molitvom. Veliki broj istih tih komunista iz Crne Gore, završio je na zloglasnom Golom otoku, nikako slučajno, nego sistematski i programski. No, prije svega toga da kažemo sljedeće: koliko na četnički pokret pada neuklonjiva ljaga ”saradnje sa okupatorom”, toliko i na komunistički pokret pada tamna sjenka pasivnog držanja tokom okupacije sopstvene otadžbine u aprilu 1941 (da ne insistiram na tome da su oni tada pod komandom formalno sklopljenog pakta Staljin-Hitler) i kretanja u akciju (tek) onda kada je Hitler napao drugu (a ne njihovu) državu, koji mjesec kasnije. E na toj problematičnoj tački pred-ratnog držanja komunista, tada uvezanih u jako dobro organizovanu mrežu komunističke internacionale, počinje i moj osvrt na Milatovićev boljševički narativ koji spaja nespojivo. Komunizam u njegovoj praktičnoj, političkoj realizaciji (dakle, komunizam na javi, a ne onaj u snovima) i demokratski standardi Evrope kojoj težimo kao uređeno i civilizovano društvo.
Evropske deklaracije
I Savjet Evrope i Evropski parlament ( ovaj drugi kao tijelo EU koje ima zakonodavne, nadzorne i proračunske ingerencije), u više su dokumenata osudili totalitarne režime. U svima tim dokumentima istaknuto je kako su jednako zlo ljudima nanijeli i nacizam i komunizam, režimi koji dijele jedan broj istih zajedničkih vrijednosti: grubo kršenje temeljnih ljudskih prava i nepoštovanje načela pravne države. S tim u svezi, Savjet Evrope donio je dvije rezolucije: Rezoluciju Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope broj 1096 o mjerama za uklanjanje nasljeđa bivših komunističkih totalitarnih režima iz 1996. i Rezoluciju Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope broj 1481 o ”potrebi međunarodne osude zločina totalitarnih komunističkih režima” iz 2006. Na drugoj strani, na nivou Evropske unije donesene su Rezolucija Evropskog parlamenta o evropskoj savjesti i totalitarizmu iz 2009. i Rezolucija Evropskog parlamenta od 19. septembra 2019. o važnosti evropskog sjećanja za budućnost Evrope.
Rezolucija Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope broj 1481 o ”potrebi međunarodne osude zločina totalitarnih komunističkih režima” iz 2006. temelji se na Izvještaju s nacrtom Rezolucije br. 10765 od 16. decembra 2005., koji je pripremio švedski parlamentarni zastupnik, Goran Lindblad. U Izvještaju je istaknuto da su totalitarni komunistički režimi koji su vladali u središnjoj i istočnoj Evropi, bez izuzetka, obilježila masovna kršenja ljudskih prava i da je nizak stepen javne svijesti o zločinima koji su počinjeni pod tim sistemima. Dalje se navodi da kriminalna dimenzija komunističkih režima nije bila rezultat okolnosti, nego posljedica namjerne politike koju su razradili osnivači takvih režima, čak i prije nego što su preuzeli vlast. Komunistički lideri nikad nijesu skrivali svoje ciljeve, koji su bili diktatura proletarijata i uklanjanje političkih protivnika i onih kategorija stanovništva koje su nespojive s novim modelom društva. Rezultat tih ciljeva bio je masovni teror, zločini i gruba kršenja ljudskih prava. Zbog toga se ne može ignorisati sličnost s posljedicama sprovođenja druge ideologije 20. vijeka, nacizmom, s kojim komunizam ima, pored nesumnjivih razlika, i niz zajedničkih obilježja. Međutim, ističe se da su kriminal i osuđujući karakter nacističke ideologije i režima neupitni, dok komunistička ideologija i režimi nijesu naišli na sličnu reakciju pa su zločinci komunističkih režima rijetko bili podvrgnuti kaznenom postupku, mnogi od počinitelja nikada nijesu ni bili dovedeni pred lice pravde, komunistički simboli otvoreno se, i dalje, koriste, te je javna svijest o komunističkim zločinima vrlo niska u poređenju sa zločinima nacizma i obrazovanje mladih generacija je i dalje takvo da zasigurno ne pomaže smanjiti taj jaz.
Na temelju toga Izvještaja donesena je Rezolucija br.1481 koja se poziva na Rezoluciju Parlamentarne skupštine broj 1096. U njoj se navodi da su totalitarni komunistički režimi koji su vladali u srednjoj i istočnoj Evropi u prošlom vijeku, a koji su još na vlasti u nekoliko zemalja svijeta, bili, bez izuzetka, obilježeni masovnim kršenjima ljudskih prava. Ta kršenja razlikovala su se u zavisnosti od kulture, zemlje i istorijskog razdoblja, a uključivala su pojedinačna i kolektivna ubistva i smaknuća, smrti u koncentracionim logorima, izgladnjivanja, deportacije, mučenja, prisilni rad i druge oblike masovnog fizičkog terora, progone na temelju nacionalne i vjerske pripadnosti, kršenje slobode savjesti, misli i izražavanja, slobode medija. Osim navedenih kršenja ljudskih prava, obilježje komunističkog režima je i nedostatak političkog pluralizma. Zločini su opravdavani u ime teorije klasne borbe i načela diktature proletarijata, pod krinkom čega je bila ozakonjena »eliminacija« ljudi koji su smatrani opasnima za izgradnju novog društva i, kao takvi, označeni su neprijateljima totalitarnih komunističkih režima. Iako je svijest o povijesnim zbivanjima jedan od preduslova za izbjegavanje sličnih zločina u budućnosti, a moralna ocjena i osuda počinjenih zločina igraju važnu ulogu u odgoju mladih naraštaja, svijest javnosti o zločinima koje su počinili totalitarni komunistički režimi vrlo je niska. U tom smislu, sve su zemlje, ako to dosad nijesu učinile, pozvane procijeniti istoriju komunizma i svoju vlastitu prošlost, jasno se distancirati od zločina počinjenih od totalitarnih komunističkih režima te ih nedvosmisleno osuditi.
Za vrijeme predsjedanja Republike Slovenije Savjetom Evropske unije, 8. aprila 2008. održana je evropska javna rasprava o zločinima počinjenim pod totalitarnim režimima u saradnji s Evropskom komisijom, što je bila prva takva rasprava na nivou Evropske unije. Zaključak rasprave bio je da bi države članice zapadne Evrope trebale biti osjetljivije na tragičnu prošlost država članica u istočnoj Evropi i da je potreban zajednički rad i trud na uklanjanju toga nedostatka i osnaživanju pamćenja i razumijevanja prošlosti, te da je istina preduslov za pomirenje. Na raspravi je istaknuto da postoje velika očekivanja od evropskih institucija koje su pozvane da se više uključe u ta pitanja.
Nadalje, rečeno je kako prevladava predrasuda o jednom zlu, koja se ukratko može formulisati na sljedeći način: u četvrtoj deceniji 20. vijeka u Evropi je uspostavljen nacistički totalitarni režim na čelu s Hitlerom, koji je želio osvojiti svijet, koji je vodio rat u Evropi, dok su, potom, zapadni saveznici i Sovjetski Savez oslobodili Evropu od nacista. Međutim, navedeno je da se čini kako je namjerno zaboravljeno da su 1939. Sovjeti započeli Drugi svjetski rat kao nacistički saveznici. Nedjelju dana nakon potpisivanja Molotov-Ribentropovog pakta ”o nenapadanju i međusobnom prijateljstvu” (koji je propisivao vojnu i ekonomsku saradnju dva režima) u Moskvi, 23. avgusta 1939. (u kom je Evropa podijeljena između interesnih zona Staljina i Hitlera), dva totalitarna režima, koja su bila slična jedan drugom – nacistički i sovjetsko-komunistički, započela su najkrvaviji ljudski rat u povijesti. Početak rata je u kolektivnom sjećanju većine Evropljana povezan samo s nacističkim napadom na Poljsku, iako su očite povijesne činjenice da je Crvena armija samo nekoliko sedmica kasnije napala Poljsku s istoka, i iako su zapovjednici nacista i Crvene armije zajedno podigli čaše šampanjca za pobjedu u Brestu u jesen 1939. godine, što je, čini se, zaboravljeno.
Nakon ove rasprave, Evropski je parlament 2. aprila 2009. usvojio Rezoluciju o evropskoj savjesti i totalitarizmu temeljeći je, između ostaloga, na Opštoj deklaraciji o ljudskim pravima Ujedinjenih nacija, Rezoluciji Opšte skupštine Ujedinjenih nacija broj 260 A od 9. decembra 1948. o genocidu, Povelji o temeljnim pravima Evropske unije i već spomenutoj Rezoluciji 1481 Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope.
Preambula Rezolucije ističe da nijedno političko tijelo ili politička stranka nemaju monopol na interpretaciju istorije, niti mogu bez dokaza tvrditi da su njihova politička tumačenja- objektivna. Odnosno, tumačenja povijesnih činjenica ne bi smjela biti nametnuta odlukama donesenim većinom glasova u parlamentima (jer parlament ne može donositi zakone o prošlosti). U Preambuli se dalje kaže da su milioni žrtava deportovani, zatvarani, mučeni i ubijeni od totalitarnih i autoritarnih režima tokom 20. vijeka u Evropi te da je dominantno istorijsko iskustvo u zapadnoj Evropi – nacizam, dok su srednja i istočna Evropa doživjele i komunizam i nacizam, pa se razumijevanje mora snažiti u odnosu na dvostruko nasljeđe diktatura tih zemalja. Nadalje, Preambula ističe važnost održavanja uspomena iz prošlosti živim, jer ne može biti pomirenja bez istine i sjećanja, a Evropa neće biti ujedinjena, osim ako ne bude u mogućnosti formirati zajednički pregled istorije, priznajući nacizam, staljinizam i fašističke i komunističke režime kao zajedničko nasljeđe i ako bude mogla iznijeti poštene i temeljite rasprave o njihovim zločinima u proteklom vijeku. Takođe, važno je zapamtiti one koji su se aktivno suprotstavili totalitarnoj vladavini i koji trebaju zauzeti svoje mjesto u svijesti Evropljana kao heroji u totalitarnom režimu zbog njihove predanosti, vjernosti idealima časti i hrabrosti. Zaključno, u Rezoluciji se snažno i nedvosmisleno osuđuju svi zločini protiv čovječnosti i masovna kršenja ljudskih prava počinjena od totalitarnih i autoritarnih režima, s uvjerenjem da je krajnji cilj otkrivanja i procjenjivanja zločina počinjenih od komunističkih totalitarnih režima – pomirenje, koje se može postići prihvatanjem odgovornosti, traženjem oprosta i jačanjem moralne obnove.
Druga rezolucija na nivou EU je Rezolucija Evropskog parlamenta od 19. septembra 2019. o ”važnosti evropskog sjećanja za budućnost Evrope”. U toj Rezoluciji navodi se da su komunistički Sovjetski Savez i nacistička Njemačka potpisale Ugovor o nenapadanju, poznat kao Pakt Molotov-Ribentrop, i osmislili njegove tajne protokole kojima su između svoja dva totalitarna režima podijelili Evropu i teritorije nezavisnih država u sfere sopstvenih interesa otvorivši time put za početak Drugog svjetskog rata. Direktna posljedica Molotov-Ribentropov pakta, uz nacističko-sovjetski Sporazum o prijateljstvu i demarkaciji od 28. septembra 1939., bio je Hitlerov napad na Republiku Poljsku, a dvije sedmice kasnije uslijedio je i Staljinov napad. Tim činima ta zemlja lišena je nezavisnosti, a poljski narod suočio se s nezapamćenom tragedijom. Komunistički Sovjetski Savez je 30. novembra 1939. započeo agresiju na Finsku, a u junu 1940. okupirao je i pripojio djelove Rumunije (teritorije koje nijesu nikad vraćene) i nezavisne republike Litvaniju, Letoniju i Estoniju. Nakon poraza nacističkog režima i završetka Drugog svjetskog rata neke su evropske zemlje mogle provesti obnovu i započeti proces pomirenja, dok su druge evropske zemlje ostale pod diktaturama, bilo pod izravnom sovjetskom okupacijom, bilo pod njegovim uticajem još pola vijeka, zbog čega su im sloboda, suverenitet, dostojanstvo, ljudska prava i društveno-ekonomski razvoj bili uskraćeni.
U Rezoluciji se ističe da je Drugi svjetski rat najrazorniji rat u povijesti Evrope, započeo kao neposredan rezultat zloglasnog nacističko-sovjetskog Sporazuma o nenapadanju od 23. avgusta 1939., u kojem su ta dva totalitarna režima, sa zajedničkim ciljem osvajanja svijeta, podijelila Evropu u dvije zone uticaja, te se podsjeća na činjenicu da su nacistički i komunistički režimi sprovodili masovna ubistva, genocid, deportacije i doveli do nezapamćenih gubitaka života i slobode u 20. vijeku. U dotad neviđenim razmjerima u ljudskoj istoriji počinjena su djela agresije, zločini protiv čovječnosti i masovna kršenja ljudskih prava. Evropski parlament pozvao je sve države članice EU da jasno i principijelno preispitaju zločine i djela agresije koja su počinili totalitarni komunistički i nacistički režimi, izrazio je zabrinutost zbog kontinuirane upotrebe simbola totalitarnih režima u javnom prostoru i u komercijalne svrhe ( nasuprot tome, nekoliko evropskih zemalja zabranilo je upotrebu i nacističkih i komunističkih simbola), te je napomenuo da u javnim prostorima nekih država članica (parkovima, trgovima, ulicama itd.) i dalje postoje spomenici kojima se veličaju totalitarni režimi, što otvara put iskrivljivanju istorijskih činjenica o posljedicama Drugog svjetskog rata i propagiranju totalitarnog političkog ustrojstva.
Zaključak
Naravno, imaju pomenute rezolucije i elemente anti-ruske strategije i pripreme za ovo čemu danas svjedočimo u Ukrajini, što je rimski papa nazvao ”lajanjem na ruskim granicama” NATO saveza. Ali, da se ne igramo žmurke, država Crna Gora deklarativno i suštinski teži Evropskoj uniji, i svaka disharmonija crnogorskog državnog vrha sa njenim principima čini se štetnijom od bilo kakvog idejnog i personalnog evro-skepticizma kakvog ovdašnjeg ”kozaka” ili rusofila.
Stoga,
Ako je bio revnostan da požuri da se zabrine o ”evropskom putu Crne Gore” povodom legitimne i civilizovane rezolucije o nacističkim zločinima u NDH i Trećem Rajhu, i da se isplače, tim povodom, sa predsjednikom Hrvatske; i ako nije primjetio da nas ni Austrija ni Njemačka tim istim povodom ne gledaju poprijeko; predsjednik Crne Gore Jakov Milatović morao bi, pod hitno, nešto da učini na usaglašavanju svojih javnih nastupa sa pomenutim evropskim rezolucijama. Pogotovo, ako ga podsjetimo, da je povodom istih tih rezolucija, baš ista ta Hrvatska o čijem raspoloženju brine, izglasala jednu još radikalniju rezoluciju, koja je uklonila Broza i drugove sa svih hrvatskih bista i parkova. A nije, recimo, jednoga Mira Barešića, niti joj to pada na pamet!
