Piše: Elis Bektaš
Dejan Šajinović, novinar banjalučkih Nezavisnih novina, oglasio se člankom pod pomalo komičnim naslovom „Vojna doktrina BiH sve bliža NATO standardima.“ Šajinovićev tekst, koji pretenduje da bude analitički, ne dobacuje čak ni do standarda ovdašnjih Vikipedija, niti počiva na razumijevanju temeljnih pojmova, ideja i koncepata kojima se bavi, pa se na njega ne bi bilo svrhe osvrtati da taj pamflet nije nastao zahvaljujući grantovskoj podršci američke ambasade u Sarajevu, čime se od pretencioznog bavljenja temom kojoj autor nije dorastao pretvorio u propagandni letak koji je u javnost pušten sa još uvijek nedovoljno jasnom namjenom.
U Šajinovićevom tekstu samo je prva rečenica, koja glasi „Upad ukrajinskih oružanih snaga u Kursku oblast Rusije ponovo je pokazao važnost pripreme civilnog stanovništva za situaciju ratnog stanja“ tačna, ali je ona ujedno i opšte mjesto, skolastička mudrolija lišena svakog značaja, jer ne postoji univerzalan odgovor na pitanje pripremanja civilnog stanovništva za rat.
No već u narednoj rečenici Šajinović kreće sa prezirom prema činjenicama, pa tako navodi da „NATO u svojim doktrinama nema formalno definisanu teritorijalnu odbranu.“ Ovakva tvrdnja sporna je iz najmanje dva razloga. Prvo, ona ukazuje da autor teksta ne razumijeva pojam doktrine te je stoga koristi u množini tamo gdje za množinu nema mjesta, odnosno ne razumijeva da u okviru NATO-a postoji jedinstvena NATO doktrina kao krovni doktrinarni sistem za skup nacionalnih doktrina, pri čemu su odnosi koji se grade između tih doktrina prilično fleksibilni i države članice NATO-a zadržavaju priličnu slobodu u definisanju svojih doktrinarnih okvira.
Drugo, Šajinovićeva tvrdnja sporna je i kao činjenično netačna, jer dio članica NATO-a, a prevashodno baltičke zemlje i Poljska, ima svoje teritorijalne snage, a čak se i nacionalne garde u Sjedinjenim Državama mogu posmatrati kao nekakav varijetet teritorijalne odbrane, istina, različit od ustaljenih evropskih modela, ali sa ulogom i misijom koja u većoj mjeri pokriva ulogu i misiju teritorijalne odbrane kao pomoćnog elementa oružanih snaga.
Nakon nekih diletantskih razmatranja pitanja teritorijalnih snaga i naoružanih civila u Ukrajini i Rusiji, iz kojih je razvidno da Šajinović ne razumijeva razliku između teritorijalne odbrane, naoružanih milicija i privatnih vojnih kompanija u pogledu uloge i organizacije, te da ujedno ne razumijeva ni prirodu vojnih operacija i strukturu vojišta koje nikada ne može biti posjednuto jednakom gustinom na svojoj čitavoj površini, autor prelazi na ovdašnja područja. Avaj, njegovo razumijevanje i znanje problematike kojom se bavi eksponencijalno opada sa geografskim približavanjem temi.
Tako Šajinović tvrdi da je „BiH, kao nasljednica bivše federativne Jugoslavije i sljedbenica sovjetske vojne škole, imala izuzetno razvijen koncept teritorijalne odbrane.“ Autor ovdje očito ne razumijeva da Jugoslavija sa svojim republikama nije bila pandan NATO-u i da republike nisu imale vlastite doktrine, a republičke teritorijalne odbrane da su bile i doktrinarno i organizaciono uvezane u jedinstven jugoslovenski sistem opštenarodne odbrane. Naravno, one na neki način jesu bile i republičke oružane snage, ali republička rukovodstva nisu imala nikakvu slobodu u pogledu doktrinarnih i organizacionih intervencija bez odobrenja Saveznog sekreterijata za narodnu odbranu.
Dalje, Jugoslavija, pa samim tim ni Bosna i Hercegovina, nije bila sljedbenica sovjetske vojne škole, već je jugoslovenska vojna doktrina i koncepcija rata predstavljala jedan čudan i nadasve zastario amalgam mnogih teorijskih uticaja u rasponu od sovjetskih, preko različitih evropskih uticaja, pa sve do nekih koji su stizali iz daleke Amerike. Doktrinarno posmatrano, Crvena armija bila je ofanzivni vojni aparat i Sovjetski savez je smatrao da je napad odlučujući vid borbenih dejstava. Nasuprot tome, JNA je bila orijentisana na stratešku odbranu a napad je posmatran kao taktički i operativni postupak koji treba da omogući odbranu državne teritorije i izbacivanje neprijatelja s nje.
Doktrinarna i koncepcijska lutanja, kao i preduga zatočenost u tekovinama NOB, ma šta ta sintagma značila, za posljedicu su imali bolnu zastarjelost i neefikasnost oružanih snaga u svim njihovim segmentima, pa tako ni teritorijalne odbrane nisu mogle ostati pošteđene i predstavljale su jedan trom aparat koji je izgledao skoro impotentno u poređenju sa, recimo, švajcarskim modelom teritorijalne odbrane.
Sasvim je razumiljivo to što su se po raspadu Jugoslavije njene republike oslanjale na postojeće organizacione modele i što su, uz određene modifikacije, aktivirale svoje teritorijalne odbrane kao okosnicu svojih oružanih aparata, ali metabolizam i fizionomija tog rata, naročito u njegovim početnim godinama u kojima su dejstva po pravilu bila taktička u svojoj prirodi, pokazuju da se u sudaru vojski koje počivaju na istim doktrinarnim konceptima ne mogu dobiti odlučujući ishodi, odnosno da se ne može dobiti ništa osim međusobnog mrcvarenja i pigmejskog oponašanja ozbiljnog ratovanja.
Bilo je potrebno da Hrvatskoj u pomoć pristigne NATO sa svojim agenturnim agencijama poput MPRI i potpuno joj izmijeni doktrinu i koncepciju pa da na terenu dođe do narušavanja balansa i da, uz svesrdnu pomoć zakulisnih političkih igara između Zagreba i Beograda, dođe do slamanja VRSK i egzodusa srpskog stanovništva iz Hrvatske. U Bosni i Hercegovini sve do kraja rata borbe ostaju uglavnom taktička mrcvarenja, između ostalog i stoga što u njima učestvuju vojske koje su više milicije nego vojske i na koje politika ostvaruje ekstenzivan uticaj, ne samo na nivou visokog komandovanja, već i na najnižim taktičkim nivoima.
Šajinović ne poznaje ni najelementarnije činjenice o temi koje se dohvatio, pa tako tvrdi da su u Jugoslaviji „djeca u školama imala časove teritorijalne odbrane, gdje su učila o osnovnim vojnim pojmovima i pravilima.“ Predmet o kom je riječ zvao se opštenarodna odbrana i društvena samozaštita, a teritorijalna odbrana bila je samo jedna od lekcija koje su se izučavale u okviru tog predmeta čiji je nastavni sadržaj bio prilagođen uzrastu školske djece, što znači da se pravila uglavnom nisu izučavala, već su djeca ovladavala nekim najosnovnijim pojmovima te nekim elementarnim borbenim i neborbenim vještinama i znanjima.
Potom se Šajinović osvrće na Srbiju i tvrdi da „Srbija u svojoj vojnoj doktrini i članu IV Zakona o odbrani prepoznaje ulogu civila u odbrani zemlje, ali se čini da je u formalnom smislu bliža NATO konceptu nego konceptima bivše JNA“, a onda dodaje i to da će „kao vojno neutralna zemlja, Srbija morati dati veću ulogu civilnom stanovništvu u odbrani zemlje.“ Ostaje nejasno zbog čega bi prepoznavanje uloge civila u odbrambenom sistemu bilo u koliziji sa približavanjem NATO-u, osim ako nije riječ o tome da autor teksta čitav odbrambeni sistem svodi isključivo na borbene funkcije koje se unutar tog vojnog saveza načelno povjeravaju profesionalnim vojnim elementima, ali se nipošto ne ograničavaju samo na njih.
Na kraju teksta Šajinović tvrdi da je Bosna i Hercegovina odustala od koncepta teritorijalne odbrane iz dva razloga od kojih nijedan nije tačan. Prvi razlog kog on navodi jeste približavanje NATO-u, ali ne objašnjava zbog čega bi postojanje teritorijalne odbrane bilo prepreka na tom putu, kada nije prepreka ni Poljskoj, Danskoj, Litvaniji, Latviji, Estoniji, Norveškoj… Šajinović, istini za volju, ne objašnjava ni zbog čega bi Bosni i Hercegovini bila potrebna teritorijalna odbrana, pa ostaje nejasno zbog čega uopšte piše o svemu tome.
Kao drugi razlog odustajanja od teritorijalne odbrane autor navodi „interes svih da se oružje izuzme iz ruku civila i preusmjeri u ruke multietničkih i mješovitih oružanih snaga“ nakon okončanog rata. Stvarnost, međutim, veli drugačije. Teritorijalne odbrane su još tokom rata odumrle prirodnom smrću i pretotpljene su u etničke vojske u Bosni i Hercegovini, ARBiH, VRS i HVO, tako da se nakon 1995. godine ustvari nije imalo od čega odustajati. Pored toga, autor ne objašnjava zašto bi teritorijalna odbrana, organizovana po dejtonskom teritorijalnom i političkom uređenju, dakle po enitetima, predstavljala prijetnju, tim više što bi takve snage bile podvrgnute efikasnom komandovanju i kontroli, za razliku od raznih sportskih i streljačkih klubova, lovačkih udruženja, veteranskih organizacija, zaštitarskih agencija, pa i navijačkih grupa, koje u vizuri dominantnih nacionalnih politika predstavljaju jezgro budućih etničkih milicija, falangi, paravojnih i vojnih snaga.
Šajinović tekst zaključuje proizvoljnom i arbitrarnom ocjenom da je u Bosni i Hercegovini „reforma odbrane jedna od najuspješnijih reformi u modernoj istoriji i školski primjer uspješne tranzicije u bezbjednosnom sektoru.“ To je donekle tačno isključivo u komparaciji sa nekim drugim državnim i društvenim funkcijama, poput školstva, zdravstva i pravosuđa, ali stanje oružanih snaga nipošto se ne može nazvati školskim primjerom bilo kakve uspješnosti, tim više što je administrativni aspekt jedini kohezioni faktor te organizacije.
Ostaju, dakle, otvorena pitanja zbog čega se Šajinović odlučuje na pisanje jednog kalambura prepunog fraza, proizvoljnosti i netačnosti i zbog čega se američka ambasada odlučuje da takav kalambur finansijski podrži i zbog čega taj tekst kao po diktatu prenose i drugi mediji, odnosno kakva se poruka upućuje ispod sloja zbrčkanih i nejasnih poruka u Šajinovićevom pamfletu, koji čitaocu čas poručuje da je uloga civila u odbrambenom sektoru bitna i da je teritorijalna odbrana dragocjen i hvalevrijedan koncept, a čas mu poručuje da je taj koncept nepotreban kraj postojanja profesionalnog oružanog aparata.
Na kraju ću se osvrnuti i na naslov Šajnovićevog teksta koji glasi „Vojna doktrina BiH sve bliža NATO standardima“, koji možda i nije autorov već redakcijski, ali koji pokazuje da tvorac takvog naslova ne razumijeva da je doktrina jedinstven skup teorijskih pogleda na pitanje odbrane u konkretnom državnom i nacionalnom okviru, a standardi da su pojam nižeg reda koji se usklađuje sa doktrinom, odnosno da doktrine različitih članica u nekom savezu nisu nužno interoperabilne dok su standardi, odnosno proceduralne norme, nužno intererabilne, tako da se približavanje određene državne i nacionalne doktrine doktrini nekog saveza nikako ne može samjeravati kroz prizmu važećih standarda u tom savezu.
Nekad su Amerikanci znatno ozbiljnije pristupali psihološko-propagandnim operacijama i nalazili znatno kompetentnije autore da budu trabanti i eksponenti njihovog uticaja u interesnim područjima. Danas se taj posao, u skladu sa opštom estradizacijom politike i društva, približio standardima tik-tok i instagram influenserstva. O tempora, o mores.
