U sali crkve Svetog Đorđa pod Goricom, večeras 3. maja 2022. dijaloškom tribinom “Ranohrišćanski spomenici grada Podgorice”, počeli su “Dani Svetog Marka”.
O ranohrišćanskim spomenicima u Podgorici, govorili su: Miloš Živanović, arheolog — Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, Dragan Radović, kustos — Muzej grada Podgorice, a moderator tribine bio je sveštenik Gojko Perović.
Miloš Živanović je rekao da je hrišćanstvo od starta nastupilo kao gradska religija, te istraživanje treba vršiti prije svega u gradovima, a tako je i kod nas u Crnoj Gori. On je uputio publiku da u Podgorici imamo lokalitete iz 4. vijeka, a to je bila provincija Prevalis sa Skadrom kao glavnim gradom, koja obuhvata i primorske gradove. Živanović se posebno osvrnuo na Duklju, kao grad koji je važan i u rimskom, ali i u predrimskom periodu.
Posebno se osvrnuo na istraživanje iz 2013. kada su arheolozi u dijelu istočne nekropole pronašli grobove hrišćana, što je ukazalo da je hrišćanska zajednica u Duklji bila veoma jaka.
Osvrnuvši se na crkvu Svetog Đorđa, istakao je da ispod apside postoje dijelovi koji su stariji od same crkve, podrobna istraživanja nisu još nisu urađena, ali je logično da je crkva iz 9. vijeka nastala na temeljima još starije crkve. Miloš Živanović se posebno osvrnuo na najznačajniji pronalazak iz ranog perioda crkve, a to je oslikana čaša, o kojoj su napisani brojni naučni radovi. ”Još davno se došlo do zaključka da autor nije mogao biti hrišćanin, jer ima puno grešaka u hrišćanskoj misli”, rekao je, pojasnivši da je tu predstavljeno recimo kako Mojsije otvara izvor u drvetu, a hrišćanin bi znao da otvara izvor u stijeni, itd. ”Ova čaša datira iz druge polovine 4. vijeka i jedinstven je primjerak, a vjerovatno je kopija sličnih predmeta rajnske produkcije, zbog toga joj dajemo toliko značaja”, naglasio je i dodao da je to možda bio diskos, možda predmet u kome se posluživala hrana na pogrebnim obredima, a možda je naručena radi sahranjivanja sa njom, s obzirom da je nađena u grobnici.
Arheolog Živanović je podrobno objasnio lokalitet Duklje i Zlatice, potkrepljujući svoje izlaganje fotografijama i detaljnim prikazima putem video prezentacije, govoreći i o obnovi crkava u 9. vijeku.
Govoreći o crkvi Svetog Đorđa, on je istakao da je sa arheološke strane urađen samo jedan dio kod apside, gdje su nađeni pomenuti zidovi, a groblje se prostire sve do stadiona, a ta veličina groblja koje se nalazi oko nje, svedoči takođe o značaju ove crkve. On je objasnio kako je istraživati u Podgorici veoma teško, jer u njoj postoji intenzivna kontinuirana izgradnja. Evandar, Pavle i Nemazijan su imena prvih poznatih episkopa na ovom prostoru, dok je Ausonija prva đakonisa poznata na ovim prostorima.
On je posebno naglasio važnost daljih arheoloških istraživanja, kako bi se stvorila što jasnija slika i prikazalo što više relevantnih i utemeljenih podataka.
Dragan Radović je rekao da je Duklja samo jedna od urbanih cjelina koje su se razvijale na ovom prostoru, a Podgorica, kao grad, se prvi put pominje 1326. godine i to je značajan podatak, ali to naravno ne znači da je tada grad osnovan, a dokaz je i crkva Svetog Đorđa koja je iz predromaničkog perioda, a to je samo dio tog urbanog i hrišćanskog kontinuiteta na ovom prostoru.
On je takođe naglasio da je ”podgorička čaša”, predmet koji se nalazi u muzeju u Ermitažu, jedan od najstarijih dokaza ranohrišćanskog perioda, a tu su i brojni ostaci kamenoplastike na različitim lokalitetima u Podgorici, koji svjedoče o životu hrišćana. ”Jedan od elemenata arhitektonske plastike sa Duklje je ugrađen i u crkvu Svetog Đorđa”, rekao je i dodao da se ovaj kontinuitet kasnije ogleda u pisanim spomenicima i u ikonama, a posebno izvore nalazimo kod Božidara Vukovića.
On je govorio o predanju o prokletom caru Dukljaninu, a vezano za cara Dioklecijana, što je vjerovatno povezano sa njegovim gonjenjem hrišćana. Ovo nema veze sa rimskom Dukljom, sa gradom, već konkretno sa ličnošću ovog cara.
Radović je naročito govorio o crkvi Svetog Đorđa koja ima više slojeva u arhitektonskom smislu, ali najvjerovatnije ima slojeve i u živopisu. ”To je ogroman vremenski period od 9. i 10. vijeka kada je napravljena crkva, do danas”, naglasio je, govorivši o slojevima i promjenama, koji su vidljivi naročito u krovnoj konstrukciji. Naglasio je da ne znamo ni kako je njen prvobitni živopis izgledao, a ovaj današnji, u naosu i oltaru, nastao je nakon obnove Pećke Patrijaršije, jer je gotovo identičan živopisu manastira Morače i Nikoljca. ”Ona, ne samo što ima slojeve u arhitektonskom i slikarskom smislu, ona ima slojeve i u kulturološkom i istoriografskom smislu, ona prati svaku fazu istorije Podgorice”, rekao je, prethodno pomenuvši da su autori ikonostasa braća Đinovski. Pojasnio je da je ova porodica došla iz Makedonije, bili su jako uticajni u gradskom životu Podgorice, veoma imućni, obnovili su preko 100 ikonostasa, itd.
Naglasio je da je crkva Svetog Đorđa najznačajnija tačka u istoriji ovog grada, tačka od koje sve polazi, a govorio je i o osmanskom periodu i suživotu pravoslavne, rimokatoličke i islamske zajednice, kao i pozitivnim primjerima suživota, ali i međusobnim sukobima.
Učesnici tribine su se složili da je neprimjereno koristiti arheologiju i istoriju u politikantske svrhe, već je neophodno da se ovim pitanjima bavi isključivo struka i nauka, a postoji veliki broj stručnih mladih ljudi koji mogu da doprinesu nauci čitave evropske civilizacije.
Crkvena opština podgorička povodom slave grada Podgorice i 30 godina obnovljene Markovdanske litije, do nedelje 8. maja, organizuje manifestaciju “Dani Svetog Marka”. Sjutra u 19:30 će se održati koncert Danice Crnogorčević, kao i promocija nove pjesme ove umjetnice ”Đurđija”.
Tijana Lekić
Video: Ostrog TV studio
