U ponedeljak, 7. februara, u amfiteatru Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici održana je tribina „Srpski jezik između nauke i politike“. Učesnici su bili uvaženi lingvisti – prof. dr Miloš Kovačević, redovni profesor na odsecima za srbistiku Univeziteta u Beogradu i Kragujevcu, i prof. dr Jelica Stojanović, istoričar jezika, redovni profesor na Katedri za srpski jezik i južnoslovenske književnosti Filozofskog fakulteta u Nikšiću. Oboje profesora predaju i na Filozofskom fakultetu u Kosovskoj Mitrovici – profesorka Stojanović na svim nivoima studija, dok je profesor Kovačević angažovan na doktorskim akademskim studijama. Moderator razgovora bila je prof. dr Ana Janjušević Oliveri, vanredni profesor na Katedri za srpski jezik i književnost u Kosovskoj Mitrovici.
Profesorka Stojanović održala je interesantno predavanje o istorijatu srpske ćirilice, i izazovima, problemima i zabranama sa kojima se ona suočavala kroz vjekove. Predavanje je počela govoreći o slovu ć kog nema ni u jednom slovenskom ni svjetskom jeziku, osim u srpskoj ćirilici, i koje je lijep pokazatelj jedinstva srpskog jezika jer ga nalazimo od 12. vijeka u Miroslavljevom jevanđelju (Hum), Povelji Kulina bana (Bosna) i u Hilandarskoj povelji Stefana Nemanje (Raška). Navela je i neke od stotinak primjera u kojima se ćirilica spominje kao srpsko pismo, prikupljenih iz istorijskih izvora iz Bosne, Boke, Cavtata, Dubrovnika, Zadra, Vatikana ili u zapisima stranaca od 15. vijeka nadalje, a bilo je i riječi o zvaničnim zabranama upotrebe ćirilice koje se najprije vezuju za ime carice Marije Terezije, nastavljeni su nakon aneksije BiH, a potom i u Prvom svjetskom ratu – najprije u krajevima van granica Srbije, a nakon toga i u Srbiji i Crnoj Gori.
Potom je u klerikalno-nacifašističkoj NDH, potpisana od Ante Pavelića, donijeta Zakonska odredba o zabrani ćirilice. I u Crnoj Gori, koja je pod italijanskom okupacijom početkom Drugog svjetskog rata, uvodi se naziv za jezik lingva montenegrina, čime počinje odvajanje od srpskog jezika. Ipak, profesorka Stojanović navodi, pored svih zabrana, ćirilica je najviše potisnuta i zaboravljena nakon Drugog svjetskog rata i komunističkog upravljanja, formalnom ravnopravnošću dva pisma – ćirilice i latinice.
Otpor prema ćirilici u Hrvatskoj, koja je ostala u svijesti kao srpsko nacionalno pismo, vidljiv je i danas – sjetimo se samo skorašnje situacije u Vukovaru. Atribut srpska Hrvati su 2012. godine na naučnom skupu u HAZU zamijenili atributom hrvatska ćirilica, pa su čak i „hrvatskoj“ ćirilici podigli spomenik blizu Širokog brijega – dvanaest ćiriličnih slova visokih 1,4 i širokih jedan metar.
Gradeći nacionalni identitet u poslednjem ratu devedesetih, u Hrvatskoj je za vrijeme Tuđmana izvršena svojevrsna biblioklastija, pa su hrvatske biblioteke „etnički očišćene“, a to čišćenje knjižnica od nepoćudnih naslova i autora značilo je da su spaljene i bacane u smeće sve knjige pisane ćirilicom, potom one štampane u Srbiji, naslovi ljevičara i antifašista, pa čak i veliki broj ruskih autora. I u Crnoj Gori je skoro oformljen naziv crnogorska ćirilica, uprkos potpunoj latinizaciji, jer istraživanja pokazuju da je preko 95% imena firmi, kafana, prodavnica istaknuto latiničnim pismom.Profesorka Stojanović je svoje izlaganje završila govoreći o ćirilici kao dijelu dubokog, prepoznatljivog, nepobitnog srpskog identiteta i kontinuiteta, u širokom prostoru i sa viševjekovnom tradicijom, te da ćirilicu treba da njegujemo, čuvamo, zaštitimo, branimo svjedočenjem, naukom i istinom.
Profesor Kovačević je svoje izlaganje počeo interesantnim primjerom o srpskom piscu iz Zagreba, koga Hrvati smatraju hrvatskim piscem, Dragu Kekanoviću, dobitniku književne nagrade Beogradski pobednik prošle nedelje za najbolji roman napisan na srpskom jeziku.Time je želio da pokaže da srpsko nije samo ono što je srbijansko, mada se posredstvom medija pridjevi srpski i srbijanski sve više izjednačavaju, iako nepravilno, jer se srbijanski odnosi samo na užu Srbiju – pogledajte samo dnevnik u Hrvatskoj, Bosni i Crnoj Gori, i izraze tipa srbijanska književnost (umjesto srpska književnost), srbijanska vlada, srbijanska kultura, Crkva Srbije (umesto Srpska crkva) i slično.
Petnaest godina je trajala borba lingvista za zakon o srpskom jeziku i ćirilici. Tim povodom je napisano preko 150 tekstova u odbranu ćirilice, a profesor Kovačević nas obavještava da je 15.9.2021. godine taj zakon i donijet, tj. izmijenjen je zakon iz 1991. o službenom jeziku i pismu, iako nije zadovoljan njime. Lingvisti su zahtijevali da se taj zakon usaglasi sa Ustavom Srbije koji navodi da je u službenoj upotrebi srpski jezik i ćiriličko pismo.Tu se postavlja pitanje šta je javna, a šta službena upotreba jezika, jer je onda ćirilica nešto što mora biti prisutno isključivo u državnim službama, ali – ako tako formulišemo – onda ona nije obavezna ni u školstvu, ni u zdravstvu, medijima, kao ni u drugim javnim institucijama.
Status ćirilice u medijima i izdavaštvu nije dobar. Kao primjer za to profesor Kovačević navodi novine koje su rijetko štampane ćirilicom, ali i da je Laguna (koja štampa gotovo isto onoliko naslova kao i sve ostale izdavačke kuće) pretprošle godine štampala oko 480 naslova, gdje je samo tridesetak na ćirilici.Kako je zakon o jeziku i pismu, u pogledu jezičkih prava nacionalnih manjina, u Srbiji mijenjan šest puta od 1991. do 2020. godine, pa sada jezicima manjina može da se govori u Skupštini Srbije, profesor Kovačević u šali kaže da je onda bolje da srpski proglasimo manjinskim jezikom, pa da dobije neka prava.
Bilo je riječi i o Zakonu o rodnoj ravnopravnosti, i o malom broju časova srpskog jezika u školama, kao i o dubrovačkoj književnosti, koja je i srpska i hrvatska, što Hrvati pokušavaju da opovrgnu, zaboravljajući da se u Dubrovniku 1896. godine na popisu stanovništva gotovo svi izjašnjavaju kao Srbi, a da je Dubrovnik pripao Hrvatskoj tek pri stvaranju Banovine 1939. godine. Sve to profesor Kovačević navodi kao primjere upliva i uticaja politike na jezik i književnost.Govoreći o zajedničkom jeziku, profesor Kovačević se pita kog jezika su to varijante, navodeći da se sve te varijante upravljaju i određuju prema srpskom jeziku i da su u pitanju varijante srpskog jezika, kao i da nema nijednog Crnogorca, Hrvata ili Bošnjaka koji ne priznaje da ne postoji srpski jezik, jer on svoj jezik određuje prema srpskom.
Kao zaključak, istaknuto je da je jako bitno kako se mi danas odnosimo prema svojoj kulturi i vlastitim identitetskim pitanjima.Naš kulturni identitet je sav zasnovan na ćirilici i srpskom jeziku i prema jeziku se treba odnositi kao prema nematerijalnom kulturnom nasleđu, što on i jeste.
Sanja Miketić-Subotić
Izvor: Etos